Online εργαστήρια

για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και την πρόσληψη της αρχαίας κινεζικής φιλοσοφίας στη Δύση
Μάρτιος-Νοέμβριος 2023

Εργαστήριο: Ανατολική φιλοσοφία και Heidegger: Ασύμπτωτες διαδρομές

Παναγιώτης Θανασάς (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Περίληψη
Ο ομιλητής αναδεικνύει τη σχέση της ανατολικής φιλοσοφίας με τη φιλοσοφία του Martin Heidegger μέσα από τις ασύμπτωτες διαδρομές τους. Αρχικά, παραθέτει μια συνοπτική έκθεση της διαδρομής που ακολουθεί ο στοχασμός του Heidegger και επισημαίνει ορισμένες σποραδικές, αλλά καθόλου ασήμαντες, αναφορές του στην ανατολική σκέψη. Στη συνέχεια, εντοπίζει την επίδραση της ανατολικής σκέψης σε ένα κείμενο του Heidegger που έχει απασχολήσει ελάχιστα τη βιβλιογραφία, με τον τίτλο «Βραδινή συνομιλία σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων πολέμου στη Ρωσία, μεταξύ ενός νεότερου και ενός γηραιότερου» (1945). Τέλος, ο ομιλητής επικεντρώνεται στο σημαντικότερο δείγμα της ενασχόλησης του Heidegger με την ανατολική σκέψη: στο κείμενό του με τον τίτλο «Μια συνομιλία μέσα από τη γλώσσα», το οποίο γράφτηκε το 1953/54 και συμπεριλήφθηκε στην έκδοση Καθ’ οδόν προς τη γλώσσα (Unterwegs zur Sprache, 1959). Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μέσω της δυναμικής τριαδικής σχέσης Γερμανία – Ελλάδα – Ανατολή ο Heidegger επιζητά μια επαναθεώρηση και κριτική επανεξέταση της ελληνοφιλίας του. Ουσιαστικά, εντοπίζει στην ανατολική σκέψη την υπονόμευση του δυτικού μοντέλου υποκείμενο-αντικείμενο, ενώ απέναντι στη μεταφυσική λήθη της Δύσης αναζητά εκδοχές μιας ανατολικής διάνοιξης, στο πλαίσιο της οποίας θα επιτευχθεί η οικειοποίηση της ελληνικής παράδοσης ως μεταφυσικής παράδοσης. Από την άλλη, ο Heidegger τονίζει την έλλειψη της γλωσσικής εξοικείωσης ως διαρκές εμπόδιο για την «αποδόμηση» της ανατολικής σκέψης. Στο τέλος, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: είναι η διαδρομή του Heidegger ασύμπτωτη με την ανατολική σκέψη ή ίσως ο Heidegger προβάλλει στην Ανατολή την αόριστη προσδοκία του για μια δυνητικά συγκλίνουσα «άλλη απαρχή»;

Ομιλητής
Ο Παναγιώτης Θανασάς είναι Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης). Δίδαξε Φιλοσοφία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, στα Πανεπιστήμια του Tübingen, της Χαϊδελβέργης, της Κύπρου και του Μονάχου, καθώς και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το ερευνητικό και συγγραφικό του έργο εστιάζει στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία (με έμφαση στους Προσωκρατικούς, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη), στον γερμανικό ιδεαλισμό (Χέγκελ), στη φιλοσοφία του Χάιντεγκερ και στη φιλοσοφική ερμηνευτική.

Λέξεις-κλειδιά
Heidegger | Λάο Τσε (Dao De Jing) | Τάο Τε Κινγκ | Hölderlin |Αποδόμηση | Οντολογία | Ζουανγκ Ζι | Επιστολή για τον ανθρωπισμό | Μάιστερ Έκαρτ

Θέματα συζήτησης
  • Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στα τρία μέλη του τριαδικού μοντέλου Γερμανία – Ελλάδα – Ανατολή;
  • Στο πλαίσιο της γλωσσικής ετερότητας που εντοπίζει μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αναφέρεται ο Χάιντεγκερ στους διαφορετικούς τρόπους γραφής των γλωσσών της Δύσης και της Ανατολής;
  • Μήπως το ενδιαφέρον του Χάιντεγκερ για την ανατολική σκέψη είναι συγκυριακό;
  • Πώς ξέφυγε ο Χάιντεγκερ από το ενδιαφέρον της εποχής του για την ινδική λόγια παράδοση, η οποία μάλιστα έχει στενότερη συνάφεια με τη μεταφυσική προοπτική του;
  • Στο πλαίσιο της επικοινωνίας Ελλάδας και Κίνας, αναφέρεται ο Χάιντεγκερ στον «δρόμο του μεταξιού»;
  • Τι λέει ο Χάιντεγκερ για τον Σπινόζα και τον Χέγκελ;
  • Ο Χάιντεγκερ μιλάει για αντίθεση ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο ή για διαφοροποίηση;
  • Ποια η σχέση του «ταό» με την «οδό» του Παρμενίδη και ποια η σχέση του χαϊντεργκιανού «μηδενός» με το ανατολικό «κενό»;
  • Η ετερότητα της Ανατολής είναι ουσιαστικά εμπόδιο ή ένα εργαλείο που κινητοποιεί τη δυτική σκέψη, λόγω του ανοίκειου που τη χαρακτηρίζει;
  • Επισήμανση: Ο Λέβιτ συνδετικός κρίκος του Χάιντεγκερ με την Άπω Ανατολή.
Συμμετέχοντες/ουσες
  • Π. Γκολίτσης
  • Γ. Στείρης
  • Α. Καλατζής
  • Δ. Κόκορης
  • Σ. Κουλουμέντας
  • Γκ. Μαγγίνη
  • Γ. Πίσσης